معرفی کتاب

کتاب «از محسوس تا معقول» در 494 صفحه و در 15 فصل و با قیمت 25 هزار تومان توسط انتشارات موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران به چاپ رسیده است. دکتر دینانی در این اثر می کوشد تا عظمت انسان را از محسوس تا معقول، بررسی کند و به جنبه های هستی شناسی و معرفت شناسی انسان بپردازد. رسالت این کتاب نه فقط نقد و بررسی حکمای پیشین اسلامی، بلکه نقد جدیدترین نحله های فلسفی و کلامی است که در حیطه محسوس تا معقول، عرض اندام نموده اند. «محسوس تا معقول» همان قوس صعود و نزول است. «محسوس تا معقول» یکی از ابتدائی ترین و ساده ترین مسائل برای نوع بشر محسوب می شود که شاید با ژرفای دقیق هستی شناسانه و معرفت شناسانه به آن نگاه نکرده باشد. محسوس تا معقول مانند بسیاری از اموری که ساده به نظر می آید از ژرفا و ظرافت بالایی برخوردار است.

 

بخشی از مقدمه کتاب

 

در میان موجوداتِ جهان، موجودی شگفت‌انگیزتر از انسان تاکنون دیده نشده است. شاید در آینده نیز موجودی شگفت‌انگیزتر از انسان به منصّة ظهور و بروز نرسد. اگرخواسته باشیم بر اساس استحکام منطقی سخن بگوییم، می‌توانیم ادّعا کنیم که به طور قطع و یقین درآینده نیز موجودی شگفت‌انگیزتر از انسان به وجود نخواهد آمد. زیرا آنچه در آینده موجود می‌شود، اگر قابلِ ادراک و شناخته شدن باشد، معلومِ انسان خواهد بود و چیزی که معلوم واقع می‌شود،انسانِ عالِم، بر آن احاطه خواهد داشت. امّا اگر به هیچ وجه مورد تعلّقِ ادراک واقع نشود، سخن نیز از آن برنمی‌آید و آنچه سخن‌گفتن دربارة آن امکان‌پذیر نیست، ناچار قابل مقایسه و سنجش با موجودات دیگر نیز خواهد بود.

 

شگفت‌انگیز بودنِ انسان، یک سخنِ دور از ذهن و خارج از واقعیت نیست. زیرا خود معنیِ«شگفتی»یکی از ویژگی‌های انسان است که حقیقت و هویّتِ آن چندان روشن نیست و کمتر کسی می تواند یک تعریف جامع و مانع برای ماهیّتِ آن ارائه دهد و از حقیقتِ آن ابهام‌زدایی کند. کسانی چنین می‌اندیشند که«شگفتی» منشأ پدیدۀ «خندیدن» در انسان است و حالت خنده از خصلت‌های پدیدة شگفتی به شمارمی‌آید، ولی ابهامی که در ذات و ماهیّتِ «خندیدن» دیده می‌شود، به هیچ وجه کمتر از ابهامی نیست که در ذات و ماهیّتِ «شگفتی» تحقّق دارد. اگر بپذیریم که حالتِ خندیدن از حالتِ پیدایشِ«شگفتی» درانسان ناشی می‌شود، ناچار باید بپذیرم که اگر ابهامی در ماهیّت خنده دیده می‌شود، از ابهامی که در حالت «شگفتی» وجود دارد، پدید می‌آید.

 

در مورد ماهیّتِ خنده، بحث و بررسی‌های بسیار به عمل آمده و کتاب‌هایی نیز در این باب به رشتة نگارش درآمده است، ولی هنوز نمی‌توان ادّعا کرد که ماهیّتِ خنده بدرستی روشن و آشکار شده است. این سخن در مورد ماهیّت تعجّب و شگفتی نیز صادق است و هنوز معلوم نیست که دربارة این پدیدة نفسانی چگونه می‌توان بروشنی سخن گفت.

 

اکنون با توجّه به اینکه پدیدة شگفتی از خواصّ و خصلت‌های انسان شناخته می‌شود، به آسانی می‌توان گفت، حقیقتِ انسان ـ که شگفتی از خواص و خصلت‌های او به شمار می‌آید ـ ، از هر موجود دیگری شگفت‌انگیزتر است. معنیِ این سخن، آن است که وقتی انسان در اثر روبروشدن با برخی از وقایع و حوادث یا موجودات خارق‌العاده در شگفتی فرومی‌رود، می‌تواند از وجودِ خودش - که از خصلتِ شگفتی برخوردار می‌شود - نیز شگفتی پیدا کند و بدرستی دریابد که بدون وجودِ او، شگفتی هرگز تحقّق نمی‌پذیرد. به دیگر سخن: شگفتی، چیزی نیست که وجود عینی داشته باشد و یک موجود خارجی شناخته شود، بلکه ـ همان گونه که یادآور شدیم ـ ، شگفتی از خواص و خصلت‌های انسان است و در شرایطی ویژه و در اثر روبرو شدن با برخی از امور خاص به وجود می‌آید.

 

اکنون در اینجا این پرسش پیش می‌آید که چرا انسان از هر موجود دیگری شگفت‌انگیزتر است و علّتِ شگفت‌انگیز بودنِ او در چیست؟